Choroby tarczycy w pigułce. Czym jest tarczyca? Tarczyca jest gruczołem, który kształtem przypomina literę H. Składa się z lewego i prawego płata, pomiędzy którymi znajduje się węzina łącząca płaty niczym...
CZYTAJ WIĘCEJBadania laboratoryjne w chorobach tarczycy.
Badania laboratoryjne w chorobach tarczycy
Choroby tarczycy są chorobami bardzo często występującymi, szczególnie wśród kobiet. Warto jednak zaznaczyć, że same objawy tych chorób nie są wystarczającym kryterium diagnostycznym. Aby dobrać odpowiednie leczenie oraz zmiany stylu życia, w tym dietę, należy wykonać podstawowe badania laboratoryjne. Jakie badania warto wykonać? Co oznaczają wyniki tych badań? Właśnie takich informacji dowiesz się z tego tekstu.
Diagnostyka laboratoryjna niedoczynności tarczycy
Do podstawowych wskaźników laboratoryjnych, które warto wykonać przy podejrzeniu niedoczynności tarczycy należą TSH, fT4, fT3. Do dodatkowych badań, które mogą być bardzo przydatne, zalicza się przeciwciała przeciwtarczycowe, wydalanie jodu z moczem oraz stężenie cholesterolu całkowitego.
TSH w niedoczynności tarczycy
Ilość hormonu TSH (tyreotropiny) informuje o pracy przysadki mózgowej, która wpływa na produkcję hormonów tarczycy. Zakres referencyjny badania laboratoryjnego TSH wynosi od 0,2-0,4 do 4,0-4,5 mlU/l. O spełnieniu kryterium diagnostycznego niedoczynności tarczycy mówi się, gdy wartość TSH jest powyżej normy. Warto pamiętać, że w przypadku niektórych pacjentek, np. planujących ciążę, idealną wartością wskaźnika TSH będzie do 2,0-2,5 mlU/l, dlatego zawsze warto skonsultować wynik z lekarzem.
Oznaczenie TSH jest badaniem obowiązkowym z uwagi na przebieg niedoczynności tarczycy. Pomaga on jak najszybciej postawić diagnozę, jeszcze w czasie, kiedy nie ma zmian w zakresie hormonów produkowanych przez tarczycę. W takiej sytuacji mówimy o subklinicznej niedoczynności tarczycy, czyli sytuacji, gdy TSH jest podwyższone, czyli przysadka mózgowa wysyła sygnał do zwiększenia pracy tarczycy, a hormony produkowane przez tarczycę są jeszcze w normie, nie występują jeszcze zmiany w ich zakresie.
Wskaźnik TSH ma również zastosowanie w leczeniu farmakologicznym – kontroli dawki leków. Zatem, jeśli cierpisz na niedoczynność tarczycy, będzie to już stałe badanie profilaktyczne. W przypadku terapii hormonalnej idealnym wskaźnikiem będzie ten w okolicach połowy zakresu normy, czyli około 2,0-2,5 mlU/l. Zbyt duże odchylenie od tego zakresu może być wskazaniem do wprowadzenia zmian w dawce leków.
fT4 w niedoczynności tarczycy
Hormony fT4 (wolna tyroksyna) należą do hormonów produkowanych przez tarczycę. Ich zakres laboratoryjny mieści się w przedziale 10-22 pmol/l. W przypadku wyniku fT4 poniżej normy mówimy o spełnieniu kryterium diagnostycznego niedoczynności tarczycy.
Zakres fT4 również stanowi element monitorowania leczenia farmakologicznego, w szczególności na początku wprowadzenia hormonów, gdy nie występują jeszcze zmiany w TSH. Oznaczenie fT4 jest stałym badaniem u osób chorujących na niedoczynność tarczycy.
fT3 w niedoczynności tarczycy
Hormon fT3 (wolna trójjodotyronina) jest hormonem, który powstaje pod wpływem konwersji z fT4. Idealny zakres fT3 mieści się w przedziale 4,0-7,4 pmol/l – wynik poniżej tej wartości wskazuje na niedoczynność tarczycy.
Wskaźnik fT3 jest również przydatny w monitorowaniu postępowania farmakologicznego. Z uwagi na konwersję fT4 do fT3, idealna sytuacja występuje jeśli oba te wskaźniki są w podobnym przedziale normy (np. oba są w środku przedziału normy).
Przeciwciała przeciwtarczycowe w niedoczynności tarczycy
Przeciwciała przeciwtarczycowe są ważnym wskaźnikiem w przypadku podejrzenia choroby Hashimoto, która często współwystępuje z niedoczynnością tarczycy – więcej dowiesz się w sekcji Diagnostyka laboratoryjna autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (Hashimoto).
Wydalanie jodu z moczem w niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy może mieć związek z zbyt niską podażą jodu. Z uwagi na to, że około 90% przyjmowanego jodu wydalane jest z moczem, można trafnie określić, czy występuje jego niedobór. Rekomendowane stężenie jodu w moczu wynosi 100-199 μg/l, wartości poniżej wskazują na niedobór jodu. Wśród nich można wyróżnić zakresy:
- - 50-99 μg/l - łagodny niedobór jodu,
- - 20-49 μg/l - umiarkowany niedobór jodu,
- - poniżej 20 μg/l - ciężki niedobór jodu.
Oznaczenie wydalania jodu z moczem jest przydatnym wskaźnikiem monitorowania dawki suplementacji jodem.
Stężenie cholesterolu całkowitego w niedoczynności
Hormony tarczycy mają wpływ na gospodarkę lipidową organizmu, zatem w przypadku niedoczynności istnieje możliwość wystąpienia podwyższonego cholesterolu całkowitego. O takiej sytuacji mówi się, gdy wartość cholesterolu całkowitego (TC) wynosi powyżej 190 mg/dl. Wskaźnik ten jest przydatny w celu wdrożenia profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego.
Diagnostyka laboratoryjna nadczynności tarczycy
Do podstawowych wskaźników laboratoryjnych, które warto wykonać przy podejrzeniu nadczynności tarczycy należą TSH, fT4, fT3. Do dodatkowych badań, które mogą być bardzo przydatne, zalicza się przeciwciała przeciwtarczycowe, stężenie wapnia w surowicy oraz stężenie cholesterolu całkowitego.
TSH w nadczynności tarczycy
Ilość hormonu TSH (tyreotropiny) informuje o pracy przysadki mózgowej, która wpływa na produkcję hormonów tarczycy. Zakres referencyjny badania laboratoryjnego TSH wynosi od 0,2-0,4 do 4,0-4,5 mlU/l. O spełnieniu kryterium diagnostycznego nadczynności tarczycy mówi się, gdy wartość TSH jest poniżej normy. Warto pamiętać, że w przypadku niektórych pacjentek, np. planujących ciążę, idealną wartością wskaźnika TSH będzie do 2,0-2,5 mlU/l, dlatego zawsze warto skonsultować wynik z lekarzem.
Oznaczenie TSH jest badaniem obowiązkowym z uwagi na przebieg nadczynności tarczycy. Pomaga on jak najszybciej postawić diagnozę, jeszcze w czasie, kiedy nie ma zmian w zakresie hormonów produkowanych przez tarczycę. W takiej sytuacji mówimy o subklinicznej nadczynności tarczycy, czyli sytuacji, gdy TSH jest obniżone, czyli przysadka mózgowa wysyła sygnał do zmniejszenia pracy tarczycy, a hormony produkowane przez tarczycę są jeszcze w normie, nie występują jeszcze zmiany w ich zakresie.
Wskaźnik TSH ma również zastosowanie w leczeniu farmakologicznym – kontroli dawki leków. Zatem, jeśli cierpisz na nadczynność tarczycy, będzie to już stałe badanie profilaktyczne. W przypadku terapii hormonalnej idealnym wskaźnikiem będzie ten w okolicach połowy zakresu normy, czyli około 2,0-2,5 mlU/l. Zbyt duże odchylenie od tego zakresu może być wskazaniem do wprowadzenia zmian w dawce leków.
fT4 w nadczynności tarczycy
Hormony fT4 (wolna tyroksyna) należą do hormonów produkowanych przez tarczycę. Ich zakres laboratoryjny mieści się w przedziale 10-22 pmol/l. W przypadku wyniku fT4 powyżej normy mówimy o spełnieniu kryterium diagnostycznego nadczynności tarczycy. Warto pamiętać, że w niektórych rodzajach nadczynności tarczycy nie występują zmiany w wskaźniku fT4 (jak w przypadku T3-toksykozy – przeczytaj fT3 w nadczynności tarczycy).
Zakres fT4 również stanowi element monitorowania leczenia farmakologicznego, w szczególności na początku wprowadzenia hormonów, gdy nie występują jeszcze zmiany w TSH. Oznaczenie fT4 jest stałym badaniem u osób chorujących na nadczynność tarczycy przebiegającą z zmianami w fT4.
fT3 w nadczynności tarczycy
Hormon fT3 (wolna trójjodotyronina) jest hormonem, który powstaje pod wpływem konwersji z fT4. Idealny zakres fT3 mieści się w przedziale 4,0-7,4 pmol/l – wynik powyżej tej wartości wskazuje na nadczynność tarczycy.
Wskaźnik fT3 jest również przydatny w monitorowaniu postępowania farmakologicznego. Z uwagi na konwersję fT4 do fT3, idealna sytuacja występuje jeśli oba te wskaźniki są w podobnym przedziale normy (np. oba są w środku przedziału normy).
W przypadku nadczynności tarczycy może wystąpić T3-toksykoza czyli sytuacja, w której występują obniżone TSH oraz podwyższone FT3, natomiast nie ma zmian w FT4.
Przeciwciała przeciwtarczycowe w nadczynności tarczycy
Przeciwciała przeciwtarczycowe są ważnym wskaźnikiem w przypadku podejrzenia choroby Gravesa-Basedowa, która często współwystępuje z nadczynnością tarczycy – więcej dowiesz się w sekcji Diagnostyka laboratoryjna choroby Gravesa-Basedowa.
Stężenie wapnia w surowicy w nadczynności tarczycy
W przebiegu nadczynności tarczycy może dojść do wzmożonego uwalniania wapnia zgromadzonego w kościach do krwi. Podwyższenie stężenia wapnia w surowicy określa się powyżej 2,6 mmol/l, a stan ten nazywany jest hiperkalcemią.
Stężenie cholesterolu całkowitego w nadczynności tarczycy
Hormony tarczycy mają wpływ na gospodarkę lipidową organizmu, zatem w przypadku nadczynności istnieje możliwość wystąpienia niskiego cholesterolu całkowitego. Zaleca się aby wartość cholesterolu całkowitego (TC) wynosiła poniżej 190 mg/dl, jednak w przypadku osób z nadczynnością tarczycy może on przybierać minimalne wartości.
Diagnostyka laboratoryjna autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (Hashimoto)
W przebiegu autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, zwanym potocznie chorobą Hashimoto, dochodzi do wzrostu przeciwciał przeciwtarczycowych. W tym przypadku warto wykonać oznaczenia anty-TPO oraz anty-TG. W przypadku podejrzenia współistnienia niedoczynności tarczycy do kompletu badań warto dołączyć TSH, fT4, fT3.
Przeciwciała przeciwtarczycowe w Hashimoto
Do przeciwciał występujących w chorobie Hashimoto zalicza się przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) oraz przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (anty-Tg). Normy anty-TPO i anty-Tg są różne w zależności od laboratorium. Bez względu na konkretne wartości przedziału, Hashimoto diagnozuje się w przypadku zwiększonej ilości przeciwciał względem normy laboratorium.
Uwaga! Warto wykonywać oznaczenia przeciwciał w jednym laboratorium. To bardzo pomaga w analizie dalszych wyników badań, ponieważ najprecyzyjniej ocenia się w jaki sposób zmieniają się przeciwciała. Jeśli normy laboratoriów się różnią, to wyniki badań w różnych laboratoriach nie mogą być interpretowane tak samo (trzeba przeanalizować jak wyniki mają się względem norm laboratoriów).
Inne badania zależne od objawów
Hashimoto zwiększa ryzyko występowania innych chorób o podłożu autoimmunologicznych. W zależności od objawów mogą być przydatne również badania w kierunku celiakii, łuszczycy, tocznia, cukrzycy typu I, anemii złośliwej.
Diagnostyka laboratoryjna choroby Gravesa-Basedowa
W przebiegu choroby Gravesa-Badedowa dochodzi do wzrostu przeciwciał przeciwtarczycowych. W tym przypadku warto wykonać oznaczenia anty-TPO, anty-TG oraz anty-TSHR. Choroba Gravesa-Basedowa współistnieje z nadczynnością tarczycy, więc do kompletu badań warto dołączyć TSH, fT4, fT3.
Przeciwciała przeciwtarczycowe w chorobie Gravesa-Basedowa
Do przeciwciał występujących w chorobie Gravesa-Basedowa zalicza się przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO), przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (anty-Tg) oraz przeciwciała przeciw receptorowi TSH (anty-TSHR). Normy anty-TPO, anty-Tg i anty-TSHR są różne w zależności od laboratorium. Bez względu na konkretne wartości przedziału, Hashimoto diagnozuje się w przypadku zwiększonej ilości przeciwciał względem normy laboratorium.
Uwaga! Warto wykonywać oznaczenia przeciwciał w jednym laboratorium. To bardzo pomaga w analizie dalszych wyników badań, ponieważ najprecyzyjniej ocenia się w jaki sposób zmieniają się przeciwciała. Jeśli normy laboratoriów się różnią, to wyniki badań w różnych laboratoriach nie mogą być interpretowane tak samo (trzeba przeanalizować jak wyniki mają się względem norm laboratoriów).
Diagnostyka laboratoryjna nowotworów tarczycy
Do przydatnych markerów nowotworów tarczycy zalicza się kalcytoninę (CT) oraz tyreoglobulinę (TG).
- - TSH (tyreotropina) - hormon produkowany przez przysadkę mózgową, odpowiada on za kontrolowanie aktywności tarczycy i produkcję hormonów tarczycy,
- - FT3 i FT4 (wolna trójjodotyronina i tyroksyna) - hormony produkowane przez tarczycę, które znajdują się we krwi, mają one bezpośredni wpływ na organizm.
Hashimoto stwierdza się również przez badanie krwi, jednak kluczowe jest oznaczenie ilości przeciwciał przeciw komórkom tarczycy:
Kalcytonina w nowotworach tarczycy
Kalcytonina należy do swoistych i czułych markerów nowotworowych raka rdzeniastego tarczycy, co oznacza, że jej wynik świadczy jedynie o tym parametrze oraz dobrze go wykrywa. Oznaczenie kalcytoniny stosuje się przy diagnostyce, natomiast może być ono także wykorzystywane do monitorowania leczenia, Wynik powyżej normy powinien być skonsultowany z lekarzem celem dalszej diagnostyki.
Normy wyniku kalcytoniny:
- - u kobiet poniżej lub równe 14 ng/l,
- - u mężczyzn poniżej lub równe 19 ng/l.
Tyreoglobulina w nowotworach tarczycy
Tyreoglobulina, w przeciwieństwie do kalcytoniny, nie jest wykorzystywana w diagnostyce nowotworów tarczycy. Główną jej zaletą jest monitorowanie leczenia nowotworów tarczycy, szczególnie po zabiegach chirurgicznych czy terapiach jodem promieniotwórczym. Normy tyreoglobuliny mieszczą się w przedziale 1-30 μg/l, natomiast w przypadku całkowitego usunięcia tarczycy wynoszą poniżej 1 μg/l. Podwyższenie tyreoglobuliny mogą świadczyć o wznowie nowotworu i wymagają konsultacji z lekarzem. Z kolei jeśli utrzymuje się jego niskie stężenie, jest to oznaka remisji choroby nowotworowej.
Przydatne badania pozalaboratoryjne w chorobach tarczycy
Do przydatnych badań diagnostycznych chorób tarczycy należą także badania obrazowe, cytologiczne czy elektrokardiografia.
Badania obrazowe w chorobach tarczycy
Do badań obrazowych chorób tarczycy należą głównie ultrasonografia (USG) i scyntygrafia. Dzięki tym badaniom określić można rozmiar i kształt tarczycy, obecność guzów czy nacieków spowodowanych autoagresją. USG warto wykonać przy diagnostyce niedoczynności tarczycy, Hashimoto, nadczynności tarczycy i chorobie Gravesa-Basedowa. Z kolei scyntygrafia zalecana jest w nadczynności tarczycy i chorobie Gravesa-Basedowa.
Badania obrazowe służą także monitorowaniu leczenia, więc powinny być wykonywane regularnie.
Badania cytologiczne tarczycy
Badania cytologiczne polegają na biopsji komórek tarczycy. W wyniku tego badania można określić występowanie nacieków zapalnych. Biopsję zaleca się w podejrzeniu chorób nowotworowych tarczycy, może również istnieć do niej wskazanie w chorobach autoimmunologicznych tarczycy – Hashimoto i chorobie Gravesa-Basedowa.
Elektrokardiografia
Choroby tarczycy wiążą się z ryzykiem zmian w pracy serca, zarówno w przypadku niedoczynności i nadczynności tarczycy. Warto zatem profilaktycznie wykonywać badanie EKG, aby monitorować pracę serca.
Literatura:
Ostrowska L., Orywal K., Stefańska E. (2018). Choroby tarczycy. [W]: L. Ostrowska (red.). Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. Wydawnictwo PZWL, Warszawa, 319-323.
Błachowicz A., Franek E. (2005). Hiperkalcemia-przyczyny i leczenie. Choroby Serca i Naczyń, 2(1), 51-56.